Lễ hội Cầu Ngư, dọc từ dải bờ biển miền Trung đến tận mũi tận cùng Cà Mau, không chỉ là một sự kiện tín ngưỡng. Nó giống như một mạch ngầm văn hóa được vun đắp qua nhiều thế hệ ngư dân sống chết cùng biển. Mỗi chuyến tour du lịch về với lễ hội này đều mở ra một cánh cửa đi vào thế giới tâm linh thấm đẫm hơi muối, nơi người ta tin rằng biển cả không chỉ là nguồn sống mà còn là cánh tay hữu hình của những vị thần hộ mạng đang dõi theo từng con sóng.
Việt Nam là một quốc gia sinh ra từ biển. Nhìn bản đồ, dải đất cong như cánh buồm, ôm trọn bờ biển dài hơn 3.200 km. Dọc bờ biển ấy là vô số làng chài, những mái nhà thấp nép mình dưới hàng dừa gió mùa, nơi mà mỗi buổi sáng người già vẫn ngước nhìn đại dương để đoán vận mệnh của ngày sắp tới. Vì vậy, cũng chẳng ngạc nhiên khi lễ hội Cầu Ngư, hay Nghinh Ông, đã trở thành một nghi lễ thiêng liêng nhằm tỏ lòng biết ơn đối với Nam Hải Tướng Quân – hình tượng Cá Ông mà người dân tôn thờ như vị thần bảo hộ.
Cá voi, loài động vật máu nóng dị thường, trở thành trung tâm của truyền thuyết biển Việt Nam. Từ xa xưa, câu chuyện cá voi cứu thuyền ngư phủ trong mùa biển động đã được kể đi kể lại như một khúc bi ca ấm áp. Ngư dân tin cá voi là hóa thân của đấng từ bi, có thể là Quan Thế Âm Bồ Tát giáng thế, hoặc cũng có thể là ân nhân từng cứu Nguyễn Ánh trong buổi binh biến, để rồi sau này được phong danh hiệu Nam Hải Đại Tướng Quân. Những câu chuyện như thế, khi được nghe trong hành trình tour du lịch biển, luôn khiến du khách cảm nhận sâu hơn về đời sống tinh thần phong phú của cộng đồng ven biển.
Lễ hội Cầu Ngư thường diễn ra sau Tết Âm Lịch, khoảng tháng ba dương lịch, vào lúc mùa biển mới bắt đầu mở cửa cho những chuyến ra khơi dài ngày. Ở mỗi địa phương, lễ hội mang sắc thái riêng. Ở miền Trung, đặc biệt là Huế, Quảng Nam, Phú Yên, lễ hội được dệt bằng âm hưởng hát Bả Trạo – một loại hình diễn xướng đầy nhịp điệu, mô phỏng cảnh chèo ghe vượt sóng. Khi du khách theo tour lễ hội, tiếng Bả Trạo vang lên như tiếng gọi tinh thần của cả vùng duyên hải, hòa quyện giữa tiếng trống, tiếng reo và nhịp chèo mô phỏng.
Trong khi đó, ở miền Nam, lễ hội lại mang hơi thở sông nước mộc mạc hơn. Những nơi như Cần Giờ, Bến Tre hay Rạch Giá không tổ chức rầm rộ như miền Trung, nhưng lại có chất bình dị khiến người lữ hành phải lưu luyến. Đây cũng là điểm dừng phổ biến trong nhiều tour Miền Tây hàng ngày, nơi du khách được nghe kể về “Ông lụy”, cách mà ngư dân an táng và tôn kính cá voi chết dạt vào bờ. Tín ngưỡng ấy tạo nên bản sắc riêng biệt, vừa nhân văn vừa thấm đẫm nỗi tri ân với biển.
Một lễ hội Cầu Ngư đầy đủ thường có phần lễ và phần hội. Phần lễ gồm các nghi thức trang trọng như rước sắc thần, cúng tế Nam Hải, dâng lễ vật, gọi gió cầu mưa thuận sóng yên. Không gian lễ hội mang hơi thở khác lạ, những lá cờ ngũ sắc tung bay, những chiếc ghe được trang trí lộng lẫy như thể chúng cũng đang chuẩn bị một hành trình ra khơi của riêng mình.
Khi phần lễ kết thúc, phần hội bùng nổ như đại nhạc hội của biển cả. Đua thuyền, kéo co, hát Bả Trạo, trình diễn dân gian… tất cả hòa trộn thành dòng chảy văn hóa rực rỡ. Mỗi chiếc ghe rút hết sức mình băng qua sóng, giống như cách một ngư phủ phải đối mặt với biển trong mỗi chuyến đi mưu sinh. Những khoảnh khắc ấy, khi được nhìn tận mắt trong tour du lịch lễ hội, khiến người xem như bị cuốn vào dòng cảm xúc mãnh liệt về ý chí sinh tồn của cộng đồng bám biển.
Nhưng lễ hội không chỉ là nghi lễ. Nó còn là nền tảng để phát triển du lịch văn hóa – một dạng du lịch đang trở thành xu hướng. Với lễ hội Cầu Ngư, các tour du lịch có thể khai thác hàng loạt điểm nhấn đặc sắc: tham quan làng chài, thăm đình thờ Cá Ông, trải nghiệm ẩm thực hải sản, lên thuyền theo ngư dân buổi sớm, hoặc đơn giản là hòa mình vào đời sống của những con người luôn chọn biển làm lẽ sống. Và chính những điều đó tạo nên giá trị cho sản phẩm tour, khiến du khách cảm thấy mỗi khoảnh khắc đều đáng giá.
Các khách sạn và khu lưu trú ven biển cũng được hưởng lợi từ dòng du khách đổ về lễ hội. Tính năng và lợi ích của dịch vụ lưu trú vì thế cũng cần được khai thác tối đa, đặc biệt là các khách sạn gần làng chài, gần bến thuyền hoặc gần khu vực tổ chức lễ hội. Những khách sạn này thường có ưu điểm về tầm nhìn hướng biển, không gian gần gũi thiên nhiên, dịch vụ phù hợp với lữ khách thích khám phá văn hóa. Khi kết hợp với tour lễ hội, du khách vừa thuận tiện di chuyển, vừa tận hưởng được cảm giác sống giữa không khí lễ hội suốt cả ngày.
Lễ hội Cầu Ngư không chỉ là ngày hội của ngư dân, mà còn là chất liệu để ngành du lịch tạo ra những hành trình khám phá sâu sắc. Từ văn hóa, tín ngưỡng, truyền thuyết đến nhịp sống của làng biển, tất cả hòa quyện trong một trải nghiệm mà không tour du lịch nào khác có thể tái hiện được. Và với du khách, đôi khi chỉ cần một chuyến đi như thế là đủ để hiểu vì sao người Việt gọi biển bằng sự kính cẩn, yêu thương và biết ơn đến thế.
